Ortadoğu, dünyanın en az bütünleşmiş ve çatışmaya en çok maruz kalan bölgelerinden biri ve bölge içinden ve ötesinden kaynaklanan birden fazla örtüşen istikrarsızlık itici gücünün neden olduğu çatışmaların tırmanmaması için yeni ve üzerinde anlaşmaya varılan mekanizmalara çok ihtiyaç duyulmaktadır. Dahası, küresel çok taraflılığın derinleşen krizi ve hem bölgesel hem de trans-bölgesel aktörlerin çokluğu, Ortadoğu’da diyalogu ve çatışmayı teşvik etmek için uluslararası çabaları parçaladı ve hatta en azından retorik olarak, en eski yabancı oyunculardan biri olan ABD’nin bölgesel gündeminden mahrum bırakılmasına yol açtı.
ABD’nin Ortadoğu politikaları ve stratejileri eski başkan Barack Obama başkanlığından bu yana değişti (Ocak 2009-Ocak 2017). Obama odağını Asya’ya taşımaya çalıştığında, Arap Baharı, Suriye iç Savaşı, Irak’taki sözde İslam Devleti (IŞİD-DEAŞ) yükselişi ve İran’ın nükleer programı bölgeyi odakta tuttu. ABD de Ortadoğu işlerinden çekilmesinin tehlikeli bir boşluk bırakacağının farkındaydı. Nitekim Obama’nın tutumu, Rusya, İran ve Türkiye’nin Suriye ve Yemen’de olduğu gibi bölgesel vekiller aracılığıyla nüfuzlarını genişletmeleri için bir fırsat sağladı. Bu yeni bir jeopolitik modele yol açtı ülkelerin ulusal güç açısından hareket ettikleri, ancak siyasi sınırlarından da uzak oldukları bölgede.
Aynı durum bugün Joe Biden yönetimi için de geçerlidir, ancak Ortadoğu’daki öncelikleri, Avrupa ve Asya müttefikleriyle Çin mücadelesi konusunda daha yakın çalışmak, küresel ekonomide reform yapmak ve ABD’nin rolünün azaltılmasıyla başa çıkmak gibi pratik işbirliği alanlarına yöneliktir .
Ancak Filistin İslami Direniş Hareketi-Hamas’ın İran tarafından askeri olarak desteklendiği ve İsrail işgali altındaki Filistin’de devam eden olaylar; ikincisinin nükleer sorunu; Afganistan’ın geleceğine ilişkin yeni belirsizlikler bölgeyi hala başkan Joe Biden’in odağında tutacaktır. Büyük olasılıkla daha istikrarlı bir Ortadoğu için ortaklarını bölgesel belirsizlikleri ve çatışmaları ele almak için daha aktif bir rol almaya çağırarak, Washington’un önceliksizleştirme politikasını ve “zarar verme” yaklaşımını yeniden kalibre etmesine bile yol açabilir.
ABD’nin Ortadoğu’yu yok etme politikasının kökenleri, yükselen modernleşme ve ılımlılık güçleri de dahil olmak üzere yeni bölgesel dinamiklerden kaynaklanıyor olabilir. Libya, Suriye ve Yemen’deki felaket iç savaşlarının ve iç çatışmaların devamı olarak çok taraflı görüşmeler; artı anlaşmazlıkların mali ve itibar maliyetleri de yapılıyor. Bununla birlikte, bölgeden uzaklaşmak, başta İran ve bölgesel vekiller ağı olmak üzere çok sayıda hayati çıkar kaldığı için Washington tarafından dikkatli bir dengeleme eylemi gerektirecektir.
Suudi Arabistan ve İran, Ocak ayından bu yana, görünüşe göre ABD’nin katılımı olmadan ve bölgenin en kışkırtıcı çatışmalarını yönetmek için Irak’ın aracılık ettiği görüşmelerde bulunuyorlar.
Türkiye ile Mısır, BAE ile Katar ve elbette Siyonist rejim İsrail ile normalleşme devletleri arasında da kalkınma görüşmeleri yapıldı. Özellikle İran’ın bölgesel rolünün kısıtlanması açısından gerginlikleri tırmandırmaya kararlı oldukları için yapıcı oldukları varsayılıyor. Bölgesel yakınlaşmayı teşvik edebilecek ve gerginliği azaltabilecek diğer etkileyici gelişme ise yeniden planlanan üçlü görüşmelerdir.
Mısır, Ürdün ve Irak arasında ekonomik bağlarını derinleştirmek ve büyüme üreten bölgesel entegrasyon potansiyelinin altını çizmek amaçlandı. Gerçekten de, bu görüşmeler yalnızca ABD’nin bir mesafeyi korumasına yardımcı olmakla kalmayıp, aynı zamanda bölgeyi daha özgüvenli olmaya teşvik edebilir. Bu arada ABD, bölgesel müttefikleriyle Körfez’de güvenlik konusunda önemli bir rol üstlenmeye devam ediyor.
İran’ın Suudi Arabistan’la görüşmeler yaparak İran petrolü için yeni bir çıkış yolu açmaya çalıştığı Krallıkla alternatif bir strateji izleyerek Viyana’daki Amerikalılarla müzakerelerde pazarlık gücünü artırma ve bölgedeki nüfuzunu genişletme fırsatından yararlanmaya çalıştığı varsayılıyor. Tahran müzakereler için acele ederken, İsrail ve Arap Körfezi ülkeleri İran, balistik füze cephaneliği, vekaleten savaş faaliyetleri ve uranyum zenginleştirmesinden endişe duymaya devam ediyor.
Biden yönetiminin 2015 İran nükleer anlaşmasını yeniden canlandırma çabaları İsrail ve Körfez müttefiklerinin, yani Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) desteği olmadan sürdürülemez olacaktır.
İşgal altındaki Filistin topraklarında devam eden durum, Gazze’de Filistinlilere karşı İsrail’in son askeri saldırı ve BM Genel Sekreteri Antonio Guterres tarafından yapılan “tüm düşmanlıklara derhal son verilmesi” çağrısı da dahil uluslararası toplumun çağrıları dünya için önemli.
İran Kudüs Gücü komutanı, İslam Cumhuriyet Muhafız Kolordusu Komutanı General İsmail Kaani, Hamas lideri İsmail Haniye’ye bir telefon görüşmesinde güvence verdi. Kaani, hareketi desteklediğini, Filistin ve Kudüs’ün İsrail işgalinden uzaklaştırılmasına özel önem vererek Filistin sorununu çözmek için stratejik bir koalisyon kurulması çağrısında bulundu. Bu tür açıklamalar, İran’ın Hamas’a olan askeri yardımının yanısıra, İsrail ile İran arasındaki “Gölge Savaşının” tırmanmasına yol açtı ve İran’ın yaptırımların kaldırılması konusundaki Viyana müzakerelerinin sonucundan hayal kırıklığına uğrayacağına dair bazı spekülasyonlar yapıldı.
Genel olarak, Biden yönetiminin söylemine rağmen, ABD bölgesel stratejisinde temel bir değişiklik beklenmiyor. Bununla birlikte, özellikle merkezci Demokratlar arasında bir öfke duygusu, Amerika’nın Ortadoğu’daki yüksek askeri angajman düzeyini birkaç on yıl boyunca sürdürmenin değeri hakkında çok fazla tartışmaya ve sorulara yol açtı.
ABD dış politikasının Körfez’deki meselelerle sık sık tıkandığı iddia ediliyor. Yine de, Ortadoğu politikalarının durdurulması isteniyorsa İran’ın büyük bir sorun teşkil ettiği de bir gerçek.
Biden yönetiminin Ortadoğu stratejilerini takip etmek, farklı ve daha etkili araçlara olan ihtiyaç müttefik ABD’ye karşı tanımlar arasında. Farklılıklar olsa da, en azından uzlaşma ve Tahran ile olmayan çatışma için Körfez Devletlerinin de ihtiyacı olan “kendi çıkarlarını korumak” bölgede ABD varlığının azalmasına yol açacaktır.
ABD’nin geri çekilmesi bir olasılık olarak göz önüne alındığında, önemli oyuncuların ortak işbirliğine yönelik taahhütlerini artırmalarına Washington yardımcı olmalıdır.
Önemli nükleer meseleler, vekil ağları ve füze programı konusunda bir düzeyde anlaşmaya varılması, Tahran Yönetimi ile bölgede çatışmasızlık ve istikrarın sağlanmasına yönelik sınırlı adımlar teşvik edilebilir.
Bu siyasette diğer oyuncuların da taahhütleri özellikle İran için önemli olacaktır.
/Middle East Monitor
