Hasan Ruhani, geçen pazartesi günü düzenlediği basın toplantısında, ABD’nin anlaşmanın şartlarına bağlılığı karşılığında nükleer anlaşmaya geri dönme önerisinde bulunmuştu
Demokrat Başkan adayı Joe Biden’in ABD seçimlerindeki zaferinin resmi olarak ilanından birkaç saat sonra İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Washington’un son iki buçuk yıldır Tahran’ın davranışlarını değiştirmek için uyguladığı yaptırımları kaldıracağına dair duyduğu güveni dile getirdi. Ruhani, görev süresi dolan Donald Trump’ın, İran’ın kapasitesini ve gerçeklerini fark etmediğini ve kendi hayallerine göre hareket ettiğini belirtti. Hükümetin ekonomik krizdeki gelişmeleri ele almak için düzenlediği haftalık bir toplantıda Ruhani, İran’ı ‘yaptırımla gibi uygulamalarla hezimete uğratmaya çalışanlara da ‘bu yanlış ve başarısız olmuş yaklaşımı tarih müzesine kaldırmaları’ tavsiyesinde bulundu. İran Cumhurbaşkanı, “Trump, İran’ın kapasitesini ve gerçeklerini fark etmedi ve kendi hayallerine göre hareket etti” diyerek, ABD Başkanının yenilgisini de iki buçuk yıl süren tam teşekküllü ekonomik savaşın ardından İran karşısında ve uluslararası siyasette politikalarının başarısız olmasına bağladı.
Hasan Ruhani, geçen pazartesi günü düzenlediği basın toplantısında, ABD’nin anlaşmanın şartlarına bağlılığı karşılığında nükleer anlaşmaya geri dönme önerisinde bulunmuştu. Aynı şekilde Ruhani, ‘İran’ın nükleer anlaşmadaki taleplerini karşılaması için’ ABD yönetimine ve Avrupa ülkelerine baskı yapmak amacıyla hükümetin uluslararası müfettişleri ihraç etmesini ve uranyum zenginleştirme oranını yüzde 20 artırmasını öngören bir yasayı yürürlüğe koyduktan sonra milletvekillerine de bir mesaj yöneltti. İran, Mayıs 2019’dan bu yana anlaşmanın temel şartlarını ihlal ediyor.
Yaptırımların kaldırılmasının bir an bile gecikmesine izin vermeme taahhüdünde bulunan Ruhani, nükleer anlaşma müzakerelerinin yenilenmesine dair kapıyı da kalıcı şekilde kapattı. Hasan Ruhani, ‘füze programı’ ve ‘nükleer anlaşmayla bağlantılı olmayan bölgesel rol’ meselesini değerlendirdi. Ruhani ayrıca, İran halkına ülkesinin gelecek birkaç ay içerisinde günlük yaklaşık 2 milyon 300 bin varil ihraç edeceği güvencesinde bulundu.
İran’ın resmi haber ajansı IRNA, Ruhani’nin basın toplantısından bir gün önce İran Dini Liderinin, Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Mali Çalışma Grubu’na (FATF) katılma projesini yeniden ele almak için İran’daki Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi’ne (DMTK) yetki verdiğini duyurdu.
İran İslam İnkılabı Rehberi Hamaney’in ofisi ya da Devlet Uzlaştırma Konseyi, konuya ilişkin olarak henüz herhangi bir açıklama yapmadı. Ancak bu adım, Ruhani’nin taleplerini baltalamakla tehdit eden son parlamento kararına rağmen, yaptırımların kaldırılması konusunda Hamaney ile Ruhani arasındaki tutumların yakınlaştığına işaret ediyor.
Ruhani, 15 Aralık’ta gelecek 21 Mart’ta başlayacak İran yeni yılı için genel bütçe teklifi sundu. Taslak bütçenin, ‘uluslararası gerçeklere, ülkenin enerjisine ve iç verilerin doğru analizine’ dayandığına dikkati çeken Hasan Ruhani, bütçe eleştirmenlerinin ‘ülkenin enerji ve yeteneklerini göz ardı ederek stratejik hatalar yaptıklarını’ belirtti. İran Cumhurbaşkanı, “Bütçenin uluslararası gelişmelere ve ABD seçimlerinin sonuçlarına göre yazıldığına inananların aksine gelecek yılın bütçesinin, İran ekonomisinin potansiyeline bağlı olduğu vurgulanmalıdır” dedi.
Öte yandan İran İslam İnkılabı Rehberi Hamaney’in (Rehber) ofisine yakın ‘Kayhan’ gazetesi, Ruhani’nin basın toplantısına bazı medya kuruluşlarının davet edilmemesini eleştirdi. Gazete, İran Cumhurbaşkanının, son 7 yıldaki performansını savunan ‘sayılar ve istatistiklerini’ sunması dolayısıyla şaşkınlık yaşadıklarını da belirtti.
Mehr Haber Ajansının aktardığı habere göre Ruhani’nin taslak bütçedeki egemen fon payını değiştirme talebini onaylamak üzere koşullar belirleyen Rehber’in ofisi aracılığıyla bir kararname yayınladı. Hükümet sözcüsü ‘İran’ gazetesi de internet sitesi aracılığıyla, Rehber Hamaney’in ulusal egemen fonun payının yüzde 20’ye düşürülmesini talep eden Ruhani’nin bir mektubuna yanıt olarak, ‘egemen fondan harcama yapılmasını’ yasakladığını duyurdu.
Gazete, Hamaney’in ‘egemenlik fonuna tahsis edilen yüzde 20’ye ek olarak, günlük yalnızca 1 milyon varile izin verdiğini’ belirtti. Bu çerçevede İran Parlamentosu Bütçe ve Planlama Komitesi üyesi Muhsin Zanganeh, Rehber Ali Hamaney’in, hükümete ulusal egemenlik fonuna ayrılan yüzde 38’in 18’ini petrol kaynaklarından sağlama izni verdiğini söyledi. Hamaney’in ayrıca, hükümete yaklaşık bir milyon varil petrol ürünü alma izni verdiğini de dile getiren Zanganeh, “Ulusal Petrol Şirketi’nin İran egemenlik fonundaki payı yüzde 20’dir. Devletin öngörülen paydan fazlasını tahsis etmesi durumunda, egemenlik fonunun yetkilerine sahip olan Dini Lider’in onayı gereklidir” ifadelerini kullandı.
Öte yandan Mehr Haber Ajansı, Hamaney’in hükümetin bütçe açığını kapatmak için devlet fonuna başvurmasına ilişkin çekinceleri olduğunu belirtti. Ajans, “Bütçe açığını kapatmak için egemenlik fonundan geri çekilmek, enflasyon artışının hızlanmasına yol açacak ve para birimi, altın ve emlak piyasasında daha fazla kargaşaya yol açacaktır” açıklamasında bulundu.
Bütçe ve Planlama Kurumu, hükümetin bankacılık sektörüne olan borcunun 2013 yılından geçen Eylül ayına kadar 520 oranında arttığını gösterdi. Kurum, hükümetin taahhütlerini yerine getirmemesinin, banka varlıklarının dondurulmasına yol açtığını da belirtti.
Aynı şekilde Parlamento Araştırma Merkezi Başkanı Ali Rıza Zakani, “Mevcut parlamento, ekonomiyi kurtarmak için özel önlemler alacak” diyerek, İranlıların mal varlığının, son iki yılda dörtte bire gerilediğini dile getirdi.
Ruhani hükümetinde muhalif milletvekili, “Parlamento, ilk adımda ekonomide istikrarı yeniden sağlamak istiyor. Zenginler, hükümetten yoksulların 23 katı oranında enerji sübvansiyonu alıyor. Parlamento, bunu yoksullar lehine ayarlayacak” dedi.
Vergi kaçakçılığını ‘200 bin milyar tümen’ olarak belirten Zakani, “Ülkede vergi kaçakçılığı bugün en yüksek seviyelerine ulaştı” ifadelerini kullandı. Milletvekili, parlamentonun sağlık sisteminde reform yapmak için ciddi şekilde çalıştığını da söylerken, “İnsanlar hastalık ve parasızlık dolayısıyla acı çekmemeli” dedi.
Parlamento, 4 yılda yaklaşık 4 milyon ev inşa etmek için bir proje sunmayı planlıyor. Bu bağlamda Ali Rıza Zakani, vatandaşların adaleti ve refahı tadacağını kaydetti. Aynı şekilde bu ayın başlarında Tahran Milletvekili İhsan Handuzi, parlamentonun mevcut bütçeyi reddetme eğiliminde olduğuna dikkati çekti. Twitter üzerinden açıklama yapan Handuzi, gelecek yılın bütçesinin, mevcut bütçeyle karşılaştırıldığında ‘rekor rakamlar’ içerdiğini söylerken, devlet harcamaları için genel bütçenin yüzde 45 arttığına işaret etti. İhsan Handuzi, hükümetin, petrol satışında yüzde 250, devlet çalışanlarının maaşlarında ise yüzde 25 artış yaptığını söylerken, yüzde 29’luk bir vergi kotası belirlediğine dikkati çekti.
Bu ayın başlarında hükümet, Ruhani ve parlamento Başkanı Muhammed Bakır Galibaf’ın yokluğunda yeni bütçe tasarısını sundu. Bloomberg ajansına göre önerilen devlet harcamalarının değeri, serbest piyasaya göre yaklaşık 97,4 milyar dolara denk gelen yaklaşık 24 bin 350 trilyon riyal kapsamında, toplam devlet bütçesi içerisinde 3 bin 410 riyali buldu.
Hükümet, yeni bütçeyi varil başına 40 dolarlık bir fiyat üzerinden tahsis etti. İran para birimiyle, bütçenin geçen yıla göre yüzde 74 daha yüksek olacağı tahmin ediliyor. Ancak bu oran, İran riyalindeki keskin devalüasyon nedeniyle geçen yılki 38,8 milyar dolarlık bütçeden daha düşük.
