ABD’nin etkisinin azalması sonrasında Afganistan’da Taliban’ın gücünü artırması ve hükümet yanlısı milislerin de etkinlik alanı bulması bekleniyor.
ABD ile Taliban arasında 29 Şubat 2020 tarihinde imzalanan Doha Anlaşması paralelinde ABD Afganistan’daki kuvvetlerini kademeli olarak azaltmaya başladı. Bu kapsamda 2021 yılı Mayıs ayında ABD’nin tamamen Afganistan’dan çekilmesi planlanıyor. ABD’nin ve NATO koalisyonunun Afganistan’dan çekilmesinin, sahadaki kontrol durumuna etki etmesi de kaçınılmaz bir gerçek.
‘Necibullah’ın izinde’: Eşref Gani geçmişi tekrar mı ediyor?
Kabil hükümetinin ise ABD’nin ülkeden çekilmesinin ardından Taliban’ın kontrol alanını daha da artırmasını engellemek için milis gruplar kartını oynayacağı tahmin ediliyor. Bu doğrultuda Eşref Gani liderliğindeki Kabil yönetimi, ABD ve Batı ülkelerinden gelen yardımlarla Afganistan’daki milis gruplara maddi fon ve silah yardımı yapmaya başladığı biliniyor.
Bu süreçte Eşref Gani’nin Hindistan’ın yanı sıra Tacikistan, Özbekistan gibi ülkelerle de ile yakınlaşabileceği de öne sürülüyor.
Benzer bir hamleyi, 1989 yılında Sovyetler Birliği Afganistan’dan çekildikten sonra, o dönemin Afganistan lideri Muhammed Necibullah da yapmıştı. Necibullah, sona eren Sovyet yardımını telafi edebilmek için ülke genelinde komünist rejim yanlısı milis grupları desteklemişti. Bu durum ülkede 1992 yılına dek devam eden bir iç savaş sürecine sebep olmuştu. İç savaşın nihayetinde milis gruplar yenilmiş, Necibullah Kabil’de Birleşmiş Milletler binasına sığınmış, 4 yıl sonra Kabil Taliban’ın kontrolüne girince Necibullah da idam edilmişti.
Eşref Gani’nin bu siyaseti, “Gani Necibullah’ın izinde” yorumlarına yol açıyor.
ABD’nin etkisi azaldıkça, Afganistan’da kontrol durumunun yeniden şekillenmesi bekleniyor:
(Yüksek çözünürlük için haritaya tıklayın.)
Eşref Gani Yönetimi
ABD’nin etkisi azalırken, askeri harcamalar için fon bulamayan Gani yönetiminin, birkaç şehir merkezini kontrol etmekle sınırlı kalması bekleniyor. Gani, daha önce konuya dair yaptığı açıklamalarda, ABD olmadan hükümet güçlerinin 6 ay ancak dayanabileceğini ifade etmişti. ABD çekildikten sonra Gani’nin, iktidar ortağı Abdullah Abdullah ve eski Kuzey İttifakı güçlerinin de desteğini yitirebileceği düşünülüyor.
Bu doğrultuda Gani yönetiminin, ABD’nin etkisi azalırken Kabil, Kandahar, Leşkergah, Host, Celalabad, Zergun Şehr gibi bazı şehir merkezlerinde kontrol sahibi olacağı tahmin ediliyor. Gani yönetiminin bu şehirleri kısa süre içerisinde kaybetmeye başlayacağını söylemek de zor değil.
Taliban
ABD etkisi azalırken sahadaki en büyük kazanan ise şüphesiz Taliban olacak. Taliban’ın, özellikle ABD destekli hükümet güçlerinin tuttuğu cephe hatlarının, ABD’nin çekilmesinin ardından çökmesiyle, büyük bir ilerleyiş kaydedeceği düşünülüyor.
Bu paralelde hareket Kunduz, Gazni, Hilmend, Ferah, Vardak, Feryab, Logar, Paktika, Paktiya, Nangarhar gibi illerde alan kazanabilir. Öte yandan Taliban, bu illerin şehir merkezlerini de ele geçirerek, 20 yıllık savaşta önemli bir ilerleyiş kaydedebilir.
Hazara milis gruplar
Ülkenin orta kesimlerinde ‘Hazaracat’ olarak anılan bölgede, Bamyan, Daykundi, Vardak, Saripul gibi illerde, ABD’nin ve İran’ın destek olduğu Şii Hazara milis gruplar aktif durumda. Bu gruplar, 20 yıllık savaş boyunca Kabil hükümeti ve ABD ile ortak hareket etmiş ve bölgede Taliban’a karşı savaşmıştı. Hazara gruplar ayrıca ABD’nin askeri işgaline de lojistik destekte bulunmuştu. Bu milis gruplar arasında, Alipur isimli milis liderine bağlı gruplar öne çıkıyor.
ABD’nin etkisinin azalmasıyla Hazara grupların İran ve Avrupa desteğine yöneleceği ifade ediliyor. Özellikle Batı’da güçlü bir diasporaya sahip olan Hazara grupların, yerel halktan da destek alarak bölgedeki duruma koruma yoluna gitmeleri bekleniyor.
Öte yandan Taliban ise, Hazara aşiretlerle görüşmelerini artırmış durumda. Hazaraların birlikteliğini kırmak ve Hazara milis grupları mağlup etmek için müzakere yoluna giden Taliban’ın başarılı olması halinde, bölgede Şii Hazara milis grupların etki alanı daralabilir.
Bu grupların İran destekli şu siyasi isimlerle yakın ilişkisi bulunuyor: Kerim Halili (Hizbi Vahdet), Muhammed Muhakkik (Hizbi Vahdet-Merdum), Kurban Ali İrfani (Hizbi Vahdet-Millet), Muhammed Ekberi (Hizbi Vahdet-Milli), Ahmed Şah Ahmedzay (Hizbi İktidar), Muhammed Ali Cavid (Hareketi İslami), Seyyid Huseyin Enveri (Hareketi İslami-Merdum).
Tacik Cemiyet-i İslami milisleri
Mevcut Kabil hükümeti askeri güçlerinin büyük kısmını oluşturan Tacik Cemiyet-i İslami milisleri, Afganistan’da yeni dönemin önemli aktörleri arasında. Geçmişte Kuzey İttifakı’nın ana omurgasını oluşturan bu milis gruplar, temel olarak Abdullah Abdullah ve Selahaddin Rabbani liderliğinde birleşmiş durumda.
Cemiyet-i İslami’den ayrılıp kendi partilerini kuran bazı isimler de belirli ihtilaflara rağmen bu çatı altında birleşiyor. Cemiyet-i İslami milis grupları genel itibariyle şu liderler altında birleşiyor: Abdullah Abdullah, Selahaddin Rabbani (Cemiyet-i İslami lideri), İsmail Han, Yunus Kanuni (Hizbi Afganistan-i Nevin lideri), Emrullah Salih (Besic-i Milli lideri), Ahmed Veli Mesud (Nehzat-ı Milli lideri).
1992-1996 arasındaki iç savaşın ve daha sonra Kuzey İttifakı’nın temeli olan Tacik milis grupların da İran, Hindistan, Rusya, Çin gibi taraflarla ortaklığa gitmesi bekleniyor. Aynı zamanda bu gruplar Tacikistan üzerinden de organize oluyor. Tacik milisler Herat, Kabil, Pençşir, Badahşan, Baglan, Kapisa, Tahar gibi illerde etkin.
Özbek Cünbiş-i Milli milisleri
Abdurreşid Dostum liderliğindeki Cünbiş-i Milli’ye bağlı milisler, ABD sonrası Afganistan’da en etkin olması beklenen yapılar arasında. Geçmişten bu yana ülkenin kuzeyindeki Özbek nüfus içerisinde organize olan Dostum’a bağlı gruplar, Kuzey İttifakı içerisinde Taliban’a karşı en aktif yapılardandı.
Kendi arasında anlaşmazlıklar yaşasa da genel olarak Abdurreşid Dostum öncülüğünde birleşen yapının Özbekistan, Rusya, Hindistan, İran, Türkiye gibi taraflardan destek alması mümkün.
Ülkenin kuzeyindeki Cevzcan, Feryab, Belh, Saripul, Samangan gibi illerde aktif olan bu milis gruplar da Kabil hükümeti ile ortak hareket ediyor. Kabil hükümetinin çözülmesiyle milis grupların bağımsız hareket etmesi bekleniyor.
Taliban’ın özellikle son dönemde bölgedeki Özbek nüfus içerisinde organize olması ise, Cünbiş-i Milli’nin etkinliğini kısıtlayan bir faktör olarak ortaya çıkıyor.
