ABD’nin en kalabalık eyaleti California’da, Demokrat Partili Vali Gavin Newsom’un görevden alınıp-alınmayacağına karar verecek referandum oylaması, Salı günü sona eriyor. California’da 8 milyon kayıtlı seçmen, posta yoluyla referandumda oy kullandı. Eyalet çapında kayıtlı seçmenlere 22 milyon oy pusulası postalanmıştı.
California’da Vali Newsom’un görevden alınmasına ilişkin referandum, bu yaz, eyalette Delta varyantına bağlı olarak Corona virüsü enfeksiyonu vakalarının artması, maske kullanımı zorunluluğu ve diğer kısıtlayıcı önlemlerin birçok yerde yeniden uygulamaya konmasıyla beraber gündeme geldi. Dev orman yangınlarının kontrol altına alınamaması, suç oranlarında yükselme ve evsiz krizinin çözülememesi de Newsom’un görevden alınması referandumunu gündeme getiren etkenler oldu.
California’da 2006 yılından bu yana seçim kazanamayan Cumhuriyetçi Parti, seçmenlerin büyük çoğunluğunu Demokrat Partililer’in oluşturduğu eyaletteki referandumdan zaferle çıkmayı umuyor.
Demokrat Partili Vali Newsom, Corona virüsüyle mücadelede sergilediği tutumu ve sicilini savunuyor; Cumhuriyetçi Partili rakibi muhafazakar radyo yorumcusu siyah siyasetçi Larry Elder’ın eyaletin ilerici değerlerini zedeleyeceğini söylüyor.
Ülke çapında yakından izlenen referandum, yasamanın her iki kanadının kontrolunu hangi partinin sağlayacağının belirleneceği 2022 Kongre ara seçimlerini de etkileyebilir. California’dan çıkacak sonuç, 2022 ara seçim kampanyaları sırasında Demokratlar’ın, çok sayıda Cumhuriyetçi Parti’nin “gereksiz bir külfet” olarak gördüğü kısıtlayıcı pandemi önlemlerine ne kadar ağırlık vereceği üzerinde de belirleyici rol oynayabilir.
California Valisi Gavin Newsom’un görevden alınıp-alınmayacağını belirleyeceği referanduma nasıl gelindi?
Görevden alma referandumu nedir?
California, ABD’de görev başında olan bir valinin seçim yoluyla görevden alınmasına olanak tanıyan yasaları olan 20 eyaletten biri. Kökeni 1911 yılına dayanan bu yasa, seçmenlere, seçimle işbaşına getirdikleri yetkilileri görevden alma, eyalet yasalarını geri çevirme ve bunları oy pusulası üzerindeki tercihlerle değiştirme hakkı veriyor.
California’da seçimle işbaşına gelen yetkililerin görevden alınması için referandum girişiminde bulunulması, sık meydana gelen bir durum. Ancak bu girişimlerin oy pusulasına yansıması, hatta başarılı olması, nadiren yaşanıyor. California’da ilk ve son kez 2003 yılında dönemin Demokrat Partili Valisi Gray Davis referandumla görevden alınmış ve seçmenler, Davis’in yerine Cumhuriyetçi Partili Arnold Schwarzenegger’i işbaşına getirmişti.
Vali Newsom neden görevden alınmak isteniyor?
Bu sorunun basit yanıtı, Californialılar’ın pandemi sürecinde öfkelenmeye başlaması. Vali Gavin Newsom’un virüsün yayılmasını engellemek amacıyla verdiği evde kalma talimatları çok sayıda kişinin işini kaybetmesine, işyerlerinin kapanmasına, okulların eğitime ara vermesine, gündelik hayatın aksamasına neden oldu.
Daha karmaşık yanıtsa yaklaşık 40 milyon nüfusa sahip California’da yüksek vergiler, artan gıda ve yakıt fiyatları, uzun zamandır devam eden kuraklık nedeniyle su kullanımında kısıtlamaya gidilmesi tehdidi, evsizlik krizi ve kontrol altına alınamayan dev orman yangınları, kamuoyunun en çok şikayetçi olduğu meseleler bulunması. Newsom, tüm bu rahatsızlıklar karşısında hazır bir hedef durumunda.
Gavin Newsom, California işsizlik dairesindeki milyar dolarlık bir yolsuzluk skandalı nedeniyle de eleştiri oklarının hedefinde. Newsom’un pandemi nedeniyle eyalette yaşayanlara evde kalma talimatı verdiği sırada ABD’nin en pahalı restoranlarından biri olan Napa Vadisi’ndeki French Laundry’de maskesiz ve mesafesiz bir şekilde arkadaşları ve lobicilerle yemek yemesi ise, muhalefet açısından bardağı taşıran son damla oldu.
Görevden alma referandumu nasıl bir süreç?
Oy pusulasında iki soru yer alıyor. Birinci soru, Newsom görevden alınmalı mı? Seçmenler bu soruya evet ya da hayır şeklinde yanıt veriyor. İkinci soru ise Newsom’un yerine vali olarak kimin geleceğiyle ilgili. Seçmenler bu soruyaysa 46 aday arasından seçtikleri bir isimle yanıt veriyor.
Seçmenlerin çoğunluğunun Newsom’un görevden alınmasını onaylaması durumunda ikinci soruda en çok oyu alan aday, California’nın yeni valisi olabiliyor. Oy pusulasında çok fazla sayıda adayın adının bulunması, oyların bölünmesine, olası bir galibin seçimi yüzde 25 ya da daha düşük oranda oyla kazanmasına yol açabilir.
Demokrat Partililer, bağımsızlar ve akademisyenler için seçim verisi toplayan Political Data şirketinin istatistiklerine göre California’da yaklaşık 8 milyon seçmen, evlerine gönderilen oy pusulalarını doldurarak seçim merkezlerine geri gönderdi. Bu sayı, seçime katılım oranının yüzde 35 olduğuna işaret ediyor.
Californialı yaşlı seçmenler referanduma en fazla katılım gösteren demografik grup. Genç seçmenlerinse katılım konusunda daha isteksiz oldukları gözleniyor.
Newsom’un yerine geçmek için yarışanlar kimler?
Oy pusulasında Newsom’un görevine gelmek için yarışan 46 aday bulunuyor. Bunlardan eski Kongre üyesi Doug Ose, oy pusulaları basıldıktan sonra sağlık sorunları nedeniyle seçimden çekildiğini açıklamıştı.
24 Cumhuriyetçi Partili aday arasında muhafazakar radyo programcısı Larry Elder, San Diego eski Belediye Başkanı Kevin Faulconer, Newsom’un 2018’de yenilgiye uğrattığı işadamı John Cox, reality TV yıldızı ve eski Olimpiyat şampiyonu trans birey Caitlyn Jenner ve eyalet meclisi üyesi Kevin Kiley yer alıyor.
Oy pusulasında ayrıca dokuz Demokrat Partili, 10 bağımsız, iki Yeşil Partili ve bir Libertaryen bulunuyor. Çoğu aday, tanınan kişiler değil ve hiçbiri, galibiyet vadeden güçlü kampanyalar yürütmedi.
Newsom referandum hakkında ne düşünüyor?
Gavin Newsom, olası bir görevden alınma referandumu sorusunu, Corona pandemisiyle mücadeleye, aşılama kampanyasına ve okulları yeniden açmaya odaklanmak istediğini gerekçe göstererek aylarca bertaraf etmeye çalıştı. Mart ayında güçlü bir kampanya başlattı ve referanduma karşı olduğunu söylediği televizyon reklamları devreye girdi. Newsom ayrıca televizyon kanallarında verdiği söyleşilerde de kendisini göstermeye başladı.
Referanduma karşı faaliyet yürüten komite, Ağustos sonuna kadar yaklaşık 70 milyon dolar bağış topladı.
2018 yılında büyük oy farkıyla California Valisi seçilen Gavin Newsom, kısıtlamalarla dolu zor bir yılı geride bırakan insanların kaygılı, yorgun ve bıkkın hissettiğinin farkında olduğunu söylüyor.
Pandemiyle mücadele sicilini savunan Newsom, verdiği kararların binlerce insanın hayatını kurtardığını, Cumhuriyetçiler’in elde edeceği bir zaferin California’nın ilerici değerlerine zarar vereceğini ve bunun ABD çapında yankı bulacak etkileri olacağını söyledi.
Demokratlar, Newsom’u görevden alma çabalarının liderliğini aşırı sağcıların ve eski Başkan Donald Trump yandaşlarının yaptığı görüşünde. Referandumu en çok gerek California gerekse ABD’nin başka yerlerindeki Cumhuriyetçiler destekliyor. Ancak referandumun yapılmasına ön ayak olanlar, aralarında çok sayıda bağımsızın ve Demokrat Partili’nin de olduğu geniş tabanlı bir koalisyonun kendilerine destek verdiğini iddia ediyor.
Newsom, bir süredir en büyük rakibi Cumhuriyetçi Partili siyah siyasetçi Larry Elder’ı hedef alıyor ve Elder’ın birçok açıdan Trump’a kıyasla daha aşırılık yanlısı olduğunu söylüyor. Elder ise bu eleştirileri, Newsom’un yüksek suç oranı, evsizlik ve pandemi gibi sorunları arka plana atmak için oynadığı siyasi oyun olarak değerlendiriyor.
2020 yılının büyük çoğunluğunu icraatlarını savunarak geçiren Gavin Newsom, buna rağmen rekor düzeydeki bütçe fazlasından faydalanıyor. Bu çerçevede Newsom, evsizlikle mücadele için 12 milyar dolar, 4 yaşındaki çocukların tamamına ücretsiz anaokulu eğitimi için 2 milyar 700 milyon dolar harcama vaadinde bulundu. Newsom ayrıca kapanma sürecinde ekonomik sıkıntı çeken düşük ve orta gelirlilere bin 100 dolarlık nakit yardımı yapılacağını da açıkladı.
Newsom’un görevden alınma riski ne kadar?
Newsom’un popülaritesi, pandeminin en yoğun döneminde darbe aldı. Okul ve işyerlerinin kapalı kaldığı sürenin uzaması, eyaletteki hissedilen rahatsızlığın artmasına neden oldu. Birçok işyeri ve şirket sahibi, Newsom’un katı ve kısıtlayıcı uygulamalarına öfkeyle yaklaşmaya başladı. Kimileriyse maske kullanma zorunluluğuna isyan etti.
Bu yılın başında ekonominin yeniden açılması ve yüksek miktardaki vergi geliri, Newsom’un toparlanmasına katkıda bulundu. Newsom 15 Haziran’da California’nın tam olarak açıldığını ilan ettiğinde eyaletteki Corona vaka sayıları rekor seviyede düşüktü. Ancak o dönemden bu yana vakalar, özellikle aşısızlar arasında artmaya devam ediyor.
California’nın 40 milyonluk nüfusunun dörtte birinin yaşadığı Los Angeles ve civarında, aşı statüsüne bakılmaksızın kapalı mekanlarda maske kullanımı zorunluluğu kararı alındı. California eyaleti ayrıca anaokulundan lise son sınıfa kadar tüm ilk ve orta dereceli okullarda maske zorunluluğu getirdi. Bu talimat, özellikle geçen yıl okulları açmak için yeterince çaba göstermediğini hisseden seçmenler karşısında Newsom’un elini zayıflatabilir.
Ancak son kamuoyu yoklamaları, Newsom’un görevinin başında kalacağı olasılığının yüksek olduğuna işaret ediyor. Bunun nedeni, Newsom’un Cumhuriyetçi rakipleri karşısında bazı avantajlara sahip olması: California’da Demokrat Partili seçmenler, eyaletteki tüm seçmenlerin üçte ikisini oluşturuyor. Demokratlar ayrıca eyaletteki tüm idari birimlerin kontrolunu elinde bulunduruyor.
Başkan Yardımcısı Kamala Harris, eski Başkan Barack Obama, Vermont Senatörü ve eski başkan adayı Bernie Sanders ve Massachusetts Senatörü Elizabeth Warren, Newsom’a destek vererek Californialı seçmenlere referandumda “hayır” oyu kullanmaları çağrısında bulundu. Başkan Joe Biden ise referandumun bitmesinden gününden önce Newsom’a arka çıkan son Demokrat Partili oldu.
Los Angeles’ın güneyindeki Long Beach kentinde yüzlerce Newsom destekçisine seslenen Başkan Biden, Cumhuriyetçi Partili aday Larry Elder’a “Donald Trump’ın klonu” yakıştırması yaptı.
Cumhuriyetçi Parti, California’da en son 2006’da, Arnold Schwarzenegger yeniden vali seçildiğinde eyalet çapında bir seçimde zafer kazanmıştı.
